محیط متغیر امروزی به سازمان‌هایی نیاز دارد که بتوانند با تغییرات همسو شده و به سرعت به آن‌ها واکنش نشان دهند. سازمان‌هایی که هنگام مواجه با مشکلات یا موارد پیش‌بینی‌نشده، تمرکز خود را از دست می‌دهند و نمی‌دانند که چطور باید به آن‌ها پاسخ دهند، معمولا با شکست روبه‌رو می‌شوند. اینجاست که تاب‌آوری سازمانی به عنوان یک مهارت لازم به کمک شرکت‌ها می‌آید تا بتوانند تهدیدها را به فرصت‌ها تبدیل کنند.
تاب‌آوری یعنی چه و تاب‌آوری سازمانی چیست؟
تاب‌آوری سازمانی یا Organizational Resilience به توانایی پیش‌بینی مشکلات و تغییرات با هدف آمادگی و توسعه برنامه‌های پاسخ‌گویی است. در حقیقت تاب‌آوری سازمانی به مدیران کمک می‌کند تا قبل از وقوع یک رخداد، با توجه به ظرفیت و سازگاری سازمان، برنامه‌های لازم برای پاسخ‌گویی به بحران را آماده کنند.
این تاب‌آوری به شرکت‌ها کمک می‌کند تا همگام با تغییرات پیش‌رفته و در محیط غیرقابل پیش‌بینی امروز، حیات خود را تضمین کنند. چنین شرکت‌هایی که به شرکت‌های تاب‌آور هم شهرت دارند، معمولا از قدرت انعطاف‌پذیری بالایی برخوردار بوده و می‌توانند با کمترین هزینه، انحرافات و عدم قطعیت‌ها را پشت سر بگذارند.
به‌طور خلاصه تاب‌آوری در سازمان عبارت است از:
- آینده‌نگری (پیش‌بینی مشکلات)
- بینش (تفسیر موقعیت و پاسخ مناسبت)
- نظارت (بررسی اقدامات انجام شده)
- ادراک (یادگیری از تجربه‌ها)
عوامل موثر بر تاب‌آوری سازمانی کدام است؟
عوامل مختلفی بر تاب‌آوری سازمانی تاثیرگذار هستند. رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- سازگاری و تطبیق‌پذیری
ظرفیت سازگاری و تطبیق‌پذیری یک سازمان یکی از ابعاد تاثیرگذار بر تاب‌آوری است. چراکه اگر سازمانی دارای فرهنگ پویا و چابک باشد، راحت‌تر می‌تواند خود را با شرایط جدید سازگار کند. بنابراین سازگاری یک سازمان به معنای انعطاف‌پذیری بالا در تمام سطوح از لایه‌های مدیریتی تا تصمیم‌گیری و حتی نحوه انتشار و توریع اطلاعات است.
- آگاهی از موقعیت
اگر سازمانی توانایی شناخت محیط و پیش‌بینی فرصت‌ها و تهدیدها را داشته باشد، در ایجاد تاب‌آوری سازمانی موفق‌تر عمل می‌کند. چراکه آگاهی از موقعیت در برنامه‌ریزی و پاسخ‌گویی سازمان تاثیرگذار است.
- آسیب‌پذیری‌های کلیدی
معمولا بحران‌ها روی بخش‌های خاصی از یک شرکت، تاثیر منفی بیشتری می‌گذارند. این بخش‌ها همان پاشنه آشیل سازمان هستند که آسیب‌پذیری بیشتری دارند. بنابراین برای اجرای موفقیت‌آمیز تاب‌آوری، مدیران و سازمان‌ها باید بتوانند آن‌ها را شناسایی کنند.
نقش تاب‌آوری سازمانی در بقای شرکت و عملکرد کارکنان
اگر سازمانی بتواند بحران را پیش‌بینی و برای آن برنامه‌ریزی کند، به نتیجه بهتری دست پیدا می‌کند تا اینکه بدون آگاهی و آمادگی با بحران مواجه شود. برنامه‌ریزی تداوم کسب‌وکار (business continuity planning) و برنامه‌ریزی بهبود از بحران (disaster recovery planning)، بخشی از تاب‌آوری سازمانی هستند. شباهت تاب‌آوری با BCP در این است که هر دو می‌خواهند با ارائه راهکارهایی موثر به سازمان کمک کنند تا از بحران بدون آسیب خارج شود. اما تفاوت تاب‌آوری با DRP در این است که تاب‌آوری به سازمان در مواجه با تغییرات ناگهانی و تدریجی کمک می‌کند. اما DRP روی شکست‌های ناگهانی تمرکز دارد.
برای درک بهتر تغییرات تدریجی، بهتر است به رقابت پلتفرم‌های ویدیویی آنلاین (VOD) با فروشگاه‌های فروش ویدیو اشاره کرد. این فروشگاه‌ها یک شبه از بین نرفتند، بلکه در طول زمان و کاملا تدریجی با پلتفرم‌های جدیدتر مثل فیلیمو، نماوا و… جایگزین شدند.
اگر این فروشگاه‌ها، آینده پلتفرم‌های ویدیویی و استقبال مخاطب از آن‌ها را پیش‌بینی و برنامه‌ریزی کرده بودند، احتمالا هنوز هم با قدرت به فعالیت خود ادامه می‌دادند. نکته اینجاست که تاب‌آوری برایش فرقی نمی‌کند که این تغییرات تدریجی و در طول زمان ایجاد شود یا یک شبه و ناگهانی، در هر صورت سازمان را برای مقابله با آن آماده می‌کند.
برای مثال همه‌گیری کرونا یک بحران پیش‌بینی‌نشده و ناگهانی بود که منجر به شکست کسب‌وکارهای زیادی در سراسر جهان شد. اما کسب‌وکارهایی که خود را برای مواجه با چنین بحران‌هایی آماده کرده بودند، نه تنها در این دوران با مشکل مواجه نشدند بلکه توانستند به حیات خود ادامه دهند.
۵ قدم برای ایجاد تاب‌آوری سازمانی
برنامه‌ریزی و توسعه تاب‌آوری در یک سازمان به تحقیق و تصمیم‌گیری‌های دقیق نیاز دارد. معمولا هم نمی‌توان از یک برنامه مشخص برای تاب‌آوری در همه سازمان‌ها استفاده کرد. چراکه هر سازمانی با توجه به ویژگی‌های خود به یک برنامه شخصی‌سازی‌شده نیاز خواهد داشت. بااین‌حال دانشگاه Cranfield، ۵ قدم کلی را در ایجاد تاب‌آوری سازمانی بیان می‌کند:
۱. تاب‌آوری را اولویت خود قرار دهید
یکی از کلیدهای ایجاد تاب‌آوری در شرکت، تشویق کارکنان به فکر کردن در مورد چیزهایی است که به طور بالقوه ممکن است اشتباه پیش بروند. سپس باید از آن‌ها بخواهید تا برای برطرف کردن این مشکلات به دنبال راهکار باشند. به این ترتیب، انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری به عنوان یک اولویت و فرهنگ در بین کارکنان رایج می‌شود.
۲. عمیق‌تر جست‌وجو کنید
وقتی با یک بحران مواجه می‌شوید، ساده‌ترین راه این است که از آن گذر کنیم. اما واقعیت این است که هر بحران، موقعیت نامطلوب یا تغییری که در سازمان ایجاد می‌شود، از جای دیگری نشات می‌گیرد که خود می‌تواند شروع‌کننده بحران دیگری باشد. بنابراین باید علت‌های پنهان را جست‌وجو کنید تا بتوانید پاسخ‌گویی بهتری داشته باشید.
۳. تصمیمات مهم هستند
مدیران و رهبران کسب‌وکارها باید بدانند که تمام تصمیماتی که آن‌ها در مواجه با بحران می‌گیرند روی نتیجه نهایی تاثیر مستقیم دارد. بنابراین از تصمیم‌گیری‌های عجولانه باید پرهیز کرد. بهتر است چارچوب‌های مشخص شده از قبل برای تصمیم‌گیری تدوین شود تا رهبران بر اساس آن‌ها پیش بروند.
۴. برای حل مشکلات، کار کنید
در هر کسب‌وکاری، هر چیزی ممکن است اشتباه پیش برود. سازمان‌های تاب‌آور این می‌دانند که هر مشکلی قابل پیشگیری نیست. بااین‌حال، باید با برنامه‌ریزی تلاش کنند تا تأثیر حوادث نامطلوب را کاهش دهند.
۵. به متخصصان اعتماد کنید
اگر سازمانی بخواهد انعطاف‌پذیر باشد، رهبران آن باید به کارمندانی که در زمینه‌های مرتبط با بحران تخصص دارند، اعتماد کنند.
کلام آخر
هر سازمانی با توجه به ویژگی‌ها و ظرفیت‌های خود، باید روی تاب‌آوری سرمایه‌گذاری کند. چراکه یک سازمان تاب‌آور است که می‌تواند بحران‌ها و تغییرات را پشت سر گذاشته و حیات خود را تضمین و به رقابت با سایر کسب‌وکارها بپردازد.
